Toen en nu …
Het probleem is dat veel van ons denken in de psychologie en psychiatrie vast zit in een 20e eeuwse mentaliteit, wat weinig relevantie heeft voor de tijd waarin we nu leven. Ter vereenvoudiging omwille van de nadruk op het contrast tussen verleden en heden: Voorafgaand aan 11 september en de economische crash van 2008 hadden mensen meer kans op tegenspoed of verstoringen die meer voorspelbaar, meer lineair werden ervaren. Ze volgden een tamelijk begrijpelijk natuurlijke koers, waarna men redelijkerwijs kon verwachten terug te keren naar een vorm van stabiliteit. Oorlogen eindigden uiteindelijk. De economie ging door recessies en herstelde zich weer. Men kon een carrière of relatie tegenslag krijgen maar tegelijkertijd aannemen dat er een weg was naar herstel.
De groei van de psychoanalyse en psychotherapie in de 20e eeuw, na het pionierswerk van Freud, hielp mensen de wortels van de conflicten te ontdekken die hun succesvolle aanpassing aan die wereld belemmerde of ondermijnde. Versterking van het ego dienden de doelstellingen voor het effectief beheren van interne conflicten, om goed aan te passen en iemands doelen in het leven te bereiken – zoals die toen bestonden.
Een nadeel, zelfs daar: therapeuten vergeleken psychische gezondheid met het omarmen van de waarden en het gedrag dat cultureel werden beloond en als ‘succesvol’ werd ervaren. Daarin opgenomen hoor en wederhoor van concurrentie; macht zoekend voor jezelf; het consumeren van materiële goederen; leven met compromissen tussen uw persoonlijke waarden en “succesvol” geacht uiterlijk gedrag; uitputting van hulpbronnen met minachting voor de toekomstige generaties. Dat werkte vaak niet zo goed omdat de 20e eeuw tot een einde kwam. Enkele jaren geleden las ik een reportage over de emotionele keerzijde van dit soort “succesvolle” adaptaties, in “Modern Madness”.
De 20e eeuw mentaliteit is er een die er naar streeft waarde te halen voor zichzelf, uit de omgeving waarin men opereert – op het werk of in iemands relatie, in tegenstelling tot het creëren van waarde voor allen, binnen een onderling afhankelijke omgeving in een constante staat van beweging en verandering. Dat laatste markeert de wereld van vandaag. Het is een onderling verbonden, onderling afhankelijk, divers, onvoorspelbaar en instabiel wereldwijde gemeenschap. Onze levens en instellingen worden afgehaspeld in het gezicht van een wereld die op zijn kop staat door de gebeurtenissen van het eerste decennium: terrorisme, dat bij ons ’thuis’ een ‘slaapplaats’ heeft gevonden ; economische crashes in binnen- en buitenland; snelle opkomst van van oudsher “onderontwikkelde” landen en sociale en zoals politieke omwentelingen. We leven nu in een sterk onderling verbonden, onvoorspelbare, gedigitaliseerde wereld.
Lopende verstoringen, continue onzekerheid en onveiligheid zijn de nieuwe norm geworden. Zoekend naar stabiliteit en alleen handelen in eigenbelang is niet langer het ticket naar succes of welzijn. Een persoon die te verdiept is in zijn of haar eigen zelf, eigen verlangens, conflicten, teleurstellingen en dergelijke is veel minder in staat om de huidige vloed van levensdilemma’s en uitdagingen aan te gaan op een positieve, creatieve, en oplossingsgerichte manier. Dat tekort zorgt voor dysfunctie, beschadigde relaties en een aflopende carrière curve.